Tổng số giết hại: 318 người, trong hơn 20 năm.
Tổng số kẻ giết người: 290 tên, trong đó có 52 tên đầu sỏ.
?FB Phạm Thanh Tùng: Nhân A Diện (Nguyễn Xuân Diện)nói về Vua Lê – Chúa Trịnh, tôi nói thêm chuyện nữa liên quan đến Chúa Trịnh mà cụ thể là Chúa Trịnh Căn.
Mọi người hẳn đã nghe đâu đó vụ án Bò béo - Bò gầy đúng không ạ.? Vụ án đó xảy ra ở Ninh bình, cả 1 làng làm nghề giết người và ăn cướp, mà giết luôn người, tiền bạc thì cướp hết đàn bà thì hãm hiếp... sự việc kín như bưng trong hơn 20 năm, quan lại không biết vì thông tin bảo mật nghiêm ngặt. Có 1 cặp vợ chồng đi buôn đêm dừng chân ở lại làng đó và dân làng đó giết luôn anh chồng, cướp hết tài sản, nhưng cô vợ đẹp quá nên tay trưởng làng kiêm trưởng đám cướp giữ cô vợ lại làm thiếp. Cô vợ cam chịu nhẫn nhịn hầu hạ đám cướp đến vài năm, khi lấy đc lòng tin của đám cướp thì cô được đi lại ra khỏi làng.
Và 1 ngày Chúa Trịnh đi qua Ninh bình, cô ta lao ra chặn kiệu nhà Chúa lại kể nể lại sự tình. Và Chúa Trịnh cho người bắt cô ấy lại không để ầm ỹ đưa về phủ. Ở phủ Chúa, đích thân Chúa ngồi nghe cô ta kể lại sự việc của cả làng làm nghề ăn cướp và giết người.
Lập tức Chúa sai người và điều quân đi phá án ngay. Và vụ án có 1 không 2 trong lịch sử Việt được phá, cả làng ăn cướp kẻ thì bị chém, người thì bị lưu đày, trả lại bình yên và công bằng cho những người đã chết.
?Nguyễn Xuân Diện: Chuyện kể rằng, khi ấy chúa đưa quân vào, bắt được gần 300 tên, trong đó có 52 tên đầu sỏ đưa đi chém luôn, san phẳng làng ấy - tức là làng Đa Giá thượng. Chúa sai làm lễ tế để an ủi vong hồn các nạn nhân, nay bài văn tế đó vẫn còn lưu ở Viện Hán Nôm. Một tài liệu cổ cho biết số nạn nhân bị giết là cả thảy là 318 người, gồm lái buôn tinh nghệ công thương, nghệ sĩ ở giáo phường hát hay đàn giỏi, người đi hành dịch, có cả những hành khách đi ngao du thưởng ngoạn thắng cảnh non nước. Họ là những người khác quê khác quán, do công việc cần thiết phải đi qua vùng này và bị giết hại.
Giáo sư Nguyễn Tá Nhí đã tìm được tài liệu cổ về vụ việc này và phiên âm dịch nghĩa, giới thiệu bài văn tế này:
VĂN TẾ CÁC VONG HỒN Ở ĐA GIÁ THƯỢNG
Nguyễn Tá Nhí
Về sự kiện bọn hung đồ giết hại dân lành ở xã Đa Giá Thượng huyện Gia Viễn phủ Trường Yên, các bộ chính sử như Đại Việt sử ký tục biên, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Việt sử cương mục tiết yếu v.v... đều ghi chép tương đối giống nhau. Chẳng hạn sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục của Quốc sử quán triều Nguyễn chép:
“Tháng 5 mùa hạ (năm Chính Hòa 15-1694) bắt giết 52 người dân hung ác ở xã Đa Giá Thượng.
Xã Đa Giá Thượng đường núi nhỏ hẹp hiểm trở, lại có nhiều hang hốc. Dân xã ấy đặt riêng khoán ước với nhau, dựng điếm canh đón người qua lại hoặc ngủ trọ tại xã, đến đêm bắt giết đi quăng xác xuống vực rồi cướp lấy của cải. Việc này kéo dài hơn 20 năm, xương trắng chất thành đống.
Đến nay việc bị phát giác, triều đình sai Thạc Quận công Lê Hải đem quân đi khám xét, bắt được đảng ác gồm 290 tên, đem chém 52 tên đầu xỏ hung ác bêu đầu ở chợ. Những tên còn lại bắt chặt ngón tay rồi đưa đi đày ở châu xa, xóa bỏ tên làng của xã này”.
Sự việc xảy ra từ những năm đầu thập kỷ bảy mươi của thế kỷ XVII, kéo dài suốt 20 năm. Triều đình cử quan quân đi đánh dẹp, mãi đến năm 1694 Thạc Quận công Lê Hải mới dẹp yên được. Các tư liệu lịch sử chỉ cho biết số lượng bọn gian ác bị bắt là 290 tên, còn về số người bị nạn là bao nhiêu thì không thấy đề cập tới. Gần đây, tìm trong kho sách Hán Nôm ở Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm, chúng tôi thấy có bài Văn tế xót thương u hồn ở xã Đa Giá Thượng (Chuẩn tuất u hồn tại Đa Giá Thượng xã tế văn).
Nguyên bản viết bằng chữ Hán chép trong sách Quốc âm văn tế sao lục, ký hiệu VNv.256. Bài văn viết vào tháng 5 năm Giáp Tuất (1694), không ghi tên người soạn, có thể là môn khách của Thạc Quận công Lê Hải giúp ông soạn thảo để tế các vong hồn, lời văn rất thống thiết, cảm động lòng người. Nội dung bài văn cho biết, số người tử nạn cả thảy là 318 người, gồm lái buôn tinh nghệ công thương, nghệ sĩ ở giáo phường hát hay đàn giỏi, người đi hành dịch, có cả những hành khách đi ngao du thưởng ngoạn thắng cảnh non nước. Họ là những người khác quê khác quán, do công việc cần thiết phải đi qua vùng này nên ngộ hại. Một khi triều đình biết đến liền thẳng tay trừng trị:
“Theo phép xử nghiêm diệt lũ ác, trừ bỏ bọn độc dữ gian hung;
Dùng lễ nghi tống táng thưởng khao, an ủi u hồn nơi giá lạnh”.
Đó cũng là lý do mà Thạc Quận công Lê Hải đọc văn tế gửi đến an ủi các u hồn bị hại ở Đa Giá Thượng. Nhận thấy đây là tư liệu lịch sử quý, có thể bổ sung thêm cho chính sử về một sự kiện xảy ra cách đây đã đến 310 năm rồi, chúng tôi xin phiên âm dịch nghĩa giới thiệu toàn văn. [….Xin lược bỏ phần – NXD]
Dịch nghĩa:
Ngày tháng 5 Giáp Tuất (1694) niên hiệu Chính Hòa 15
VĂN TẾ XÓT THƯƠNG U HỒN Ở XÃ ĐA GIÁ THƯỢNG
Gửi lời tế đến vong linh các u hồn rằng:
Ô hô !
Vật có héo tươi tùy thời, song có khác chi nhau bởi đều làm tỏ chữ thời;
Người ta sống chết có mệnh, vậy nên thật đáng thương cho kẻ thác không phải mệnh.
Hỡi ôi lũ các ngươi:
Muôn dặm xa quê;
Năm phương khác tính.
Kẻ thì nghề tinh trí sáng bôn ba theo việc công thương;
Kẻ thì tốt giọng hay đàn náo nức theo nghề ca vịnh.
Có khi hành lữ rồi nghỉ ngơi, quán xá cốt chỉ tạm thời;
Có khi lao dịch mà lai vãng, đường xa dừng chân chốc lát.
Vô sự nhàn du, đâu có biết cài cửa hưởng vui;
Thái bình vịnh cảnh, chẳng hề mang giáo gươm tự vệ.
Nào ngờ Đa Giá Thượng lắm kẻ hung đồ;
Dám giữa buổi thái bình gây ra trọng án.
Cướp ở đường, giết ở cửa, bạo tàn nào kém sài lang;
Ném xuống nước, vứt lên non, hung ác thực hơn hổ báo.
Thương kẻ hiền lành;
Xót người bất hạnh.
Cha mẹ anh em ngươi khổ ngóng, miên man trong mộng tưởng đến dung nhan;
Vợ chồng con cái ngươi mỏi trông, hoảng hốt trước đèn ngỡ là bóng ảnh.
Tích dấu tung chìm thật khôn lường;
Sao dời vật đổi đành hưu quạnh.
Tan tác tha hương quán khách, nào biết về đâu;
Thê hương đất lạnh hồn cô, ai người cầu đảo.
Hàm oan nào thuở tiêu ma;
Ôm hận khi nao cho hết.
Mừng nay:
Trên có thánh minh;
Ban ra nhân chính.
Khắp nơi nhật chiếu nguyệt soi, tấu đàn hặc vừa được vua xem;
Uy đức sấm vang chớp giật, lệnh tiễu trừ ban ngay lập tức.
Bọn ta:
Tâu xin ban mệnh khám tra;
Nhận lệnh thi hành chính sự.
Xét duyên do, tìm trốn tránh, lũ hung đồ trốn lẩn vào đâu;
Tóm lũ ẩn, truy bọn gian, bày đảng ác đừng hòng chạy thoát.
Vạch rõ tội trạng tham tàn;
Có đủ sự tình ngang ngạnh.
Nói đến ba trăm mười tám người bị hại, ai mà chẳng rơi lệ xót thương;
Kể về hai chục năm chứa chất ác gian, ai không muốn bêu đầu lũ ác.
Biểu tấu vừa đệ lên;
Đấng cao minh đã biết.
Theo pháp xử nghiêm diệt lũ ác, trừ bỏ bọn độc dữ gian hung.
Dùng lễ nghi tống táng thưởng khao, an ủi hồn nơi giá lạnh.
Lũ các ngươi hãy nên:
Giải bỏ oan khiên;
Trở về bản tính.
Về hâm về hưởng, cùng nhau đón nhận ơn vua;
Vừa hiểu vừa tin, cùng siêu thăng nơi tịnh cảnh.
Bữa nay thì:
Cỗ đã đặt bày
Bảo nhau đến hưởng.
Ngắm di hài đã có mộ, cảm thông cỏ nội hoa đồng;
Tưởng xương trắng hề rơi, hận gửi sông dài núi thẳm.
Hỡi ôi thương thay
Lũ người về hưởng.
*
Tài liệu tham khảo
1. Đại Việt sử ký toàn thư, Nxb. KHXH, H. 1993.
2. Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Nxb. Giáo dục, 1998.
3. Việt sử cương mục tiết yếu, Nxb. KHXH, H. 2000.
4. Di sản Hán Nôm - Thư mục đề yếu, Trần Nghĩa (Đồng chủ biên), Nxb. KHXH, H. 1993.
5. Lược truyện các tác gia Việt Nam, Trần Văn Giáp, Nxb. KHXH, H. 1972.
6. Ninh Bình tỉnh chí, A.1268.
7. Quốc âm tế văn sao, VNv.256.
Nguồn: Tạp chí Hán Nôm năm 2005. Số 6 (73). - Tr.15-18.
Ảnh: Con đường thiên lý Bắc - Nam. Đèo Ba Dội, nơi giáp ranh hai tỉnh Ninh Bình - Thanh Hoá. Đoạn đường dẫn đến Đa Giá Thượng (nơi xảy ra vụ huyết án) và Kẽm Trống.
Tổng số kẻ giết người: 290 tên, trong đó có 52 tên đầu sỏ.
?FB Phạm Thanh Tùng: Nhân A Diện (Nguyễn Xuân Diện)nói về Vua Lê – Chúa Trịnh, tôi nói thêm chuyện nữa liên quan đến Chúa Trịnh mà cụ thể là Chúa Trịnh Căn.
Mọi người hẳn đã nghe đâu đó vụ án Bò béo - Bò gầy đúng không ạ.? Vụ án đó xảy ra ở Ninh bình, cả 1 làng làm nghề giết người và ăn cướp, mà giết luôn người, tiền bạc thì cướp hết đàn bà thì hãm hiếp... sự việc kín như bưng trong hơn 20 năm, quan lại không biết vì thông tin bảo mật nghiêm ngặt. Có 1 cặp vợ chồng đi buôn đêm dừng chân ở lại làng đó và dân làng đó giết luôn anh chồng, cướp hết tài sản, nhưng cô vợ đẹp quá nên tay trưởng làng kiêm trưởng đám cướp giữ cô vợ lại làm thiếp. Cô vợ cam chịu nhẫn nhịn hầu hạ đám cướp đến vài năm, khi lấy đc lòng tin của đám cướp thì cô được đi lại ra khỏi làng.
Và 1 ngày Chúa Trịnh đi qua Ninh bình, cô ta lao ra chặn kiệu nhà Chúa lại kể nể lại sự tình. Và Chúa Trịnh cho người bắt cô ấy lại không để ầm ỹ đưa về phủ. Ở phủ Chúa, đích thân Chúa ngồi nghe cô ta kể lại sự việc của cả làng làm nghề ăn cướp và giết người.
Lập tức Chúa sai người và điều quân đi phá án ngay. Và vụ án có 1 không 2 trong lịch sử Việt được phá, cả làng ăn cướp kẻ thì bị chém, người thì bị lưu đày, trả lại bình yên và công bằng cho những người đã chết.
?Nguyễn Xuân Diện: Chuyện kể rằng, khi ấy chúa đưa quân vào, bắt được gần 300 tên, trong đó có 52 tên đầu sỏ đưa đi chém luôn, san phẳng làng ấy - tức là làng Đa Giá thượng. Chúa sai làm lễ tế để an ủi vong hồn các nạn nhân, nay bài văn tế đó vẫn còn lưu ở Viện Hán Nôm. Một tài liệu cổ cho biết số nạn nhân bị giết là cả thảy là 318 người, gồm lái buôn tinh nghệ công thương, nghệ sĩ ở giáo phường hát hay đàn giỏi, người đi hành dịch, có cả những hành khách đi ngao du thưởng ngoạn thắng cảnh non nước. Họ là những người khác quê khác quán, do công việc cần thiết phải đi qua vùng này và bị giết hại.
Giáo sư Nguyễn Tá Nhí đã tìm được tài liệu cổ về vụ việc này và phiên âm dịch nghĩa, giới thiệu bài văn tế này:
VĂN TẾ CÁC VONG HỒN Ở ĐA GIÁ THƯỢNG
Nguyễn Tá Nhí
Về sự kiện bọn hung đồ giết hại dân lành ở xã Đa Giá Thượng huyện Gia Viễn phủ Trường Yên, các bộ chính sử như Đại Việt sử ký tục biên, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Việt sử cương mục tiết yếu v.v... đều ghi chép tương đối giống nhau. Chẳng hạn sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục của Quốc sử quán triều Nguyễn chép:
“Tháng 5 mùa hạ (năm Chính Hòa 15-1694) bắt giết 52 người dân hung ác ở xã Đa Giá Thượng.
Xã Đa Giá Thượng đường núi nhỏ hẹp hiểm trở, lại có nhiều hang hốc. Dân xã ấy đặt riêng khoán ước với nhau, dựng điếm canh đón người qua lại hoặc ngủ trọ tại xã, đến đêm bắt giết đi quăng xác xuống vực rồi cướp lấy của cải. Việc này kéo dài hơn 20 năm, xương trắng chất thành đống.
Đến nay việc bị phát giác, triều đình sai Thạc Quận công Lê Hải đem quân đi khám xét, bắt được đảng ác gồm 290 tên, đem chém 52 tên đầu xỏ hung ác bêu đầu ở chợ. Những tên còn lại bắt chặt ngón tay rồi đưa đi đày ở châu xa, xóa bỏ tên làng của xã này”.
Sự việc xảy ra từ những năm đầu thập kỷ bảy mươi của thế kỷ XVII, kéo dài suốt 20 năm. Triều đình cử quan quân đi đánh dẹp, mãi đến năm 1694 Thạc Quận công Lê Hải mới dẹp yên được. Các tư liệu lịch sử chỉ cho biết số lượng bọn gian ác bị bắt là 290 tên, còn về số người bị nạn là bao nhiêu thì không thấy đề cập tới. Gần đây, tìm trong kho sách Hán Nôm ở Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm, chúng tôi thấy có bài Văn tế xót thương u hồn ở xã Đa Giá Thượng (Chuẩn tuất u hồn tại Đa Giá Thượng xã tế văn).
Nguyên bản viết bằng chữ Hán chép trong sách Quốc âm văn tế sao lục, ký hiệu VNv.256. Bài văn viết vào tháng 5 năm Giáp Tuất (1694), không ghi tên người soạn, có thể là môn khách của Thạc Quận công Lê Hải giúp ông soạn thảo để tế các vong hồn, lời văn rất thống thiết, cảm động lòng người. Nội dung bài văn cho biết, số người tử nạn cả thảy là 318 người, gồm lái buôn tinh nghệ công thương, nghệ sĩ ở giáo phường hát hay đàn giỏi, người đi hành dịch, có cả những hành khách đi ngao du thưởng ngoạn thắng cảnh non nước. Họ là những người khác quê khác quán, do công việc cần thiết phải đi qua vùng này nên ngộ hại. Một khi triều đình biết đến liền thẳng tay trừng trị:
“Theo phép xử nghiêm diệt lũ ác, trừ bỏ bọn độc dữ gian hung;
Dùng lễ nghi tống táng thưởng khao, an ủi u hồn nơi giá lạnh”.
Đó cũng là lý do mà Thạc Quận công Lê Hải đọc văn tế gửi đến an ủi các u hồn bị hại ở Đa Giá Thượng. Nhận thấy đây là tư liệu lịch sử quý, có thể bổ sung thêm cho chính sử về một sự kiện xảy ra cách đây đã đến 310 năm rồi, chúng tôi xin phiên âm dịch nghĩa giới thiệu toàn văn. [….Xin lược bỏ phần – NXD]
Dịch nghĩa:
Ngày tháng 5 Giáp Tuất (1694) niên hiệu Chính Hòa 15
VĂN TẾ XÓT THƯƠNG U HỒN Ở XÃ ĐA GIÁ THƯỢNG
Gửi lời tế đến vong linh các u hồn rằng:
Ô hô !
Vật có héo tươi tùy thời, song có khác chi nhau bởi đều làm tỏ chữ thời;
Người ta sống chết có mệnh, vậy nên thật đáng thương cho kẻ thác không phải mệnh.
Hỡi ôi lũ các ngươi:
Muôn dặm xa quê;
Năm phương khác tính.
Kẻ thì nghề tinh trí sáng bôn ba theo việc công thương;
Kẻ thì tốt giọng hay đàn náo nức theo nghề ca vịnh.
Có khi hành lữ rồi nghỉ ngơi, quán xá cốt chỉ tạm thời;
Có khi lao dịch mà lai vãng, đường xa dừng chân chốc lát.
Vô sự nhàn du, đâu có biết cài cửa hưởng vui;
Thái bình vịnh cảnh, chẳng hề mang giáo gươm tự vệ.
Nào ngờ Đa Giá Thượng lắm kẻ hung đồ;
Dám giữa buổi thái bình gây ra trọng án.
Cướp ở đường, giết ở cửa, bạo tàn nào kém sài lang;
Ném xuống nước, vứt lên non, hung ác thực hơn hổ báo.
Thương kẻ hiền lành;
Xót người bất hạnh.
Cha mẹ anh em ngươi khổ ngóng, miên man trong mộng tưởng đến dung nhan;
Vợ chồng con cái ngươi mỏi trông, hoảng hốt trước đèn ngỡ là bóng ảnh.
Tích dấu tung chìm thật khôn lường;
Sao dời vật đổi đành hưu quạnh.
Tan tác tha hương quán khách, nào biết về đâu;
Thê hương đất lạnh hồn cô, ai người cầu đảo.
Hàm oan nào thuở tiêu ma;
Ôm hận khi nao cho hết.
Mừng nay:
Trên có thánh minh;
Ban ra nhân chính.
Khắp nơi nhật chiếu nguyệt soi, tấu đàn hặc vừa được vua xem;
Uy đức sấm vang chớp giật, lệnh tiễu trừ ban ngay lập tức.
Bọn ta:
Tâu xin ban mệnh khám tra;
Nhận lệnh thi hành chính sự.
Xét duyên do, tìm trốn tránh, lũ hung đồ trốn lẩn vào đâu;
Tóm lũ ẩn, truy bọn gian, bày đảng ác đừng hòng chạy thoát.
Vạch rõ tội trạng tham tàn;
Có đủ sự tình ngang ngạnh.
Nói đến ba trăm mười tám người bị hại, ai mà chẳng rơi lệ xót thương;
Kể về hai chục năm chứa chất ác gian, ai không muốn bêu đầu lũ ác.
Biểu tấu vừa đệ lên;
Đấng cao minh đã biết.
Theo pháp xử nghiêm diệt lũ ác, trừ bỏ bọn độc dữ gian hung.
Dùng lễ nghi tống táng thưởng khao, an ủi hồn nơi giá lạnh.
Lũ các ngươi hãy nên:
Giải bỏ oan khiên;
Trở về bản tính.
Về hâm về hưởng, cùng nhau đón nhận ơn vua;
Vừa hiểu vừa tin, cùng siêu thăng nơi tịnh cảnh.
Bữa nay thì:
Cỗ đã đặt bày
Bảo nhau đến hưởng.
Ngắm di hài đã có mộ, cảm thông cỏ nội hoa đồng;
Tưởng xương trắng hề rơi, hận gửi sông dài núi thẳm.
Hỡi ôi thương thay
Lũ người về hưởng.
*
Tài liệu tham khảo
1. Đại Việt sử ký toàn thư, Nxb. KHXH, H. 1993.
2. Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Nxb. Giáo dục, 1998.
3. Việt sử cương mục tiết yếu, Nxb. KHXH, H. 2000.
4. Di sản Hán Nôm - Thư mục đề yếu, Trần Nghĩa (Đồng chủ biên), Nxb. KHXH, H. 1993.
5. Lược truyện các tác gia Việt Nam, Trần Văn Giáp, Nxb. KHXH, H. 1972.
6. Ninh Bình tỉnh chí, A.1268.
7. Quốc âm tế văn sao, VNv.256.
Nguồn: Tạp chí Hán Nôm năm 2005. Số 6 (73). - Tr.15-18.
Ảnh: Con đường thiên lý Bắc - Nam. Đèo Ba Dội, nơi giáp ranh hai tỉnh Ninh Bình - Thanh Hoá. Đoạn đường dẫn đến Đa Giá Thượng (nơi xảy ra vụ huyết án) và Kẽm Trống.
