Công nghệ 2022: Tham vọng vụn vỡ, anh hùng gục ngã

TTCT - Thất bại đau đớn có lẽ là chủ đề bao trùm thế giới công nghệ trong năm 2022: những kế hoạch đầy tham vọng chẳng đi đến đâu, những mô hình đang làm ăn rực rỡ bỗng đổ sụp, những anh hùng công nghệ đang được tung hô bỗng trở thành kẻ tội đồ.


Ảnh: Getty Images
Các hãng công nghệ dành nửa đầu 2022 để "năn nỉ" người lao động trở lại văn phòng vì những ngày êm ả làm việc từ xa đã đến lúc chấm dứt, để rồi đến gần cuối năm lại sa thải hàng loạt. Khi mọi thứ trở lại guồng quay bình thường sau giai đoạn biến động cũng là lúc các ông lớn công nghệ thức tỉnh trước thực tại rằng họ không miễn nhiễm trước thất bại, và cuộc vui nào rồi cũng phải có điểm dừng.

Đánh cược và thua đau​

Cú ngã đau nhất trong năm qua có lẽ thuộc về vũ trụ ảo (metaverse) của ông chủ Meta Mark Zuckerberg. Nếu đến giờ này bạn đọc vẫn không biết metaverse là gì thì cũng đừng quá lo, vì bạn chưa bỏ lỡ gì nhiều đâu. Đã hơn một năm kể từ khi Công ty Facebook tuyên bố đổi tên thành Meta để thể hiện cam kết trở thành người dẫn đầu trong cuộc đua đưa Internet lên vũ trụ ảo, và việc khái niệm này vẫn lùng bùng lỗ tai với nhiều người là một thất bại cay đắng của Zuckerberg.

Metaverse là tương lai của Internet, và là canh bạc tất tay của CEO 38 tuổi. Nó là một trong những dự án đắt đỏ nhất lịch sử ngành công nghệ với 36 tỉ USD đã được Meta đổ vào bộ phận Reality Labs từ năm 2019 đến 2022, theo phân tích của trang Insider. Tuy nhiên, bộ phận phụ trách mảng thực tế ảo (VR) và metaverse này của Meta liên tục thua lỗ, trong đó quý 3-2022 lỗ đến 3,7 tỉ USD trên doanh thu chỉ 285 triệu USD.

Zuckerberg rõ ràng đã đánh cược rằng người dùng sẽ tiếp tục hứng thú với mọi thứ liên quan đến VR kể cả khi đại dịch qua đi, sau khi chứng kiến mảng này có một khoảng thời gian huy hoàng ngắn ngủi và doanh số bán kính Quest 2 tăng vọt trong dịch.


Hiện thân của ông chủ Meta trên Metaverse.
Nhưng thực tế có lẽ việc bị cầm chân trong nhà mới là lý do chủ yếu khiến người ta tìm đến thực tế ảo. Khi cuộc sống bên ngoài trở về bình thường với cơ hội cho những tương tác thật phong phú, việc gặp gỡ các hình nhân (avatar) vô hồn trong vũ trụ ảo có vẻ trở nên kém hấp dẫn hơn - hoặc trở về mức hấp dẫn vốn dĩ của nó.

Đầu tư sai lầm vào metaverse cộng với doanh thu quảng cáo chững lại trong bối cảnh kinh tế khó khăn khiến Meta phải sa thải 11.000 nhân viên vào tháng 11-2022, tương đương 13% nhân sự công ty này, theo trang CNET.

Thua lỗ, sa thải, thất vọng... là những từ miêu tả chung cho tình cảnh của giới big tech trong năm qua mà những ông lớn khác như Google, Apple hay Microsoft đều không tránh khỏi. Sau thời gian tăng trưởng nóng trong hồ hởi, nhiều chuyên gia cho rằng đã đến giai đoạn điều chỉnh của thị trường công nghệ và các thất bại trong năm 2022 là chỉ dấu rõ rệt nhất.

Từng đồng tiền bỏ ta đi​

Nhiều nhà đầu tư tiền mã hóa (crypto) và sở hữu NFT (chứng nhận sở hữu tài sản độc nhất) có lẽ cũng đã nói lời tạm biệt với cuộc chơi và phần lớn tài sản số của mình trong năm qua khi thị trường crypto trải qua cú sốc lớn.

Đầu năm 2022, crypto và NFT hãy còn là những từ khóa hot khi giá bitcoin và các token khác bay cao khiến tài sản nhiều nhà đầu tư nhân 2, nhân 3. Chưa đầy một năm sau, bitcoin và phần còn lại của thị trường crypto vẫn đang phải chật vật để phục hồi sau cú sụp đổ của thị trường tiền mã hóa đánh bay 2.000 tỉ USD vốn hóa chỉ trong một mùa hè.

Một cú sốc nữa đến vào tháng 11 khi sàn giao dịch tiền điện tử hàng đầu FTX tuyên bố phá sản sau khi đối thủ Binance từ bỏ kế hoạch mua lại. "Tiền mã hóa kết thúc năm 2022 giống như cách nó đã bắt đầu: ai cũng nói về nó. Chỉ có điều bây giờ họ nói về nó vì những lý do tồi tệ nhất" - CNET nhận xét.


FTX là cú sụp đổ lớn nhất của crypto trong năm 2022. Ảnh: Reuters
Nhà đầu tư crypto vừa cay đắng nhìn tiền của bốc hơi vừa phẫn nộ khi những người hùng crypto bỗng chốc trở thành tội đồ và tội phạm. Do Kwon, ông chủ đứng sau thảm họa sụp đổ trị giá 40 tỉ USD của đồng terraUSD và token Luna, bị Hàn Quốc khởi tố tội lừa đảo và vi phạm luật thị trường vốn, sau đó trốn chạy và bị Interpol truy nã.

Tin tức mới nhất (13-12) cho biết có lẽ anh hùng thất trận này đang ẩn náu ở Serbia. Một người hùng hóa tội đồ khác chính là ông chủ sàn FTX Bankman-Fried, người từng muốn làm giàu để chia hết của cải cho nhân loại, vừa bị bắt ở Bahamas hôm 12-12. Cựu CEO crypto 30 tuổi này bị tòa án Mỹ cáo buộc lừa đảo và rửa tiền.

2022 cũng là năm tồi tệ với các sàn crypto nhưng lại là vụ mùa bội thu nhất từ trước đến nay với tin tặc. Theo trang Money Control, chỉ tính tới tháng 10 mà tội phạm đã cuỗm đi tổng cộng 3 tỉ USD từ 125 vụ tấn công khác nhau.

Một nốt lặng trong bức tranh công nghệ 2022, năm mà thế giới phải chia tay với những biểu tượng đã đi liền với lịch sử phát triển ngành máy tính và Internet. Kỹ sư Stephen Wilhite - cha đẻ định dạng ảnh GIF đã trở thành một phần văn hóa meme - qua đời vào tháng 3 ở tuổi 74. Robot hình người kinh điển Asimo của Hãng Honda - mẫu robot đầu tiên có khả năng đi bằng 2 chân - xuất hiện trước công chúng lần cuối cùng vào tháng 3 trước khi được cho "về hưu" sau 20 năm đại diện cho tiến bộ khoa học kỹ thuật của đất nước mặt trời mọc. Và dù từng yêu thích hay chán chường với trình duyệt web cổ lỗ sĩ Internet Explorer thì nhiều người đã không khỏi bồi hồi khi nghe tin trình duyệt này chính thức bị khai tử từ tháng 6-2022 - 27 năm sau khi ra mắt lần đầu cùng hệ điều hành Windows 95 và trở thành chứng nhân của giai đoạn sơ khai Internet.

Ngôi sao AI​

Sự hứng khởi được đánh thức của công chúng với các tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo (AI) có lẽ là mảng sáng hiếm hoi của giới công nghệ trong năm 2022. Một trong số đó là việc các chương trình AI đã lấn sân thành công sang các lĩnh vực mà trước đây ta thường nghĩ là "an toàn" trước sự xâm lăng của máy tính: nghệ thuật và sáng tạo.

Công chúng lần đầu tiên được trải nghiệm khả năng của AI vẽ tranh DALL-E 2 và viết chữ ChatGPT của OpenAI. Sự nhanh nhạy trước những thứ mới mẻ của người trẻ cũng một phần giúp AI có đất dụng võ: trào lưu khoe ảnh chân dung do AI vẽ thịnh hành trên mạng xã hội TikTok, trong khi người dùng cũng thích thú chia sẻ những phản hồi thú vị của chatbot ChatGPT trước những yêu cầu hóc búa.


OpenAI có tôn chỉ "AI cho mọi người".
Có lẽ không có cách nào để tổng kết câu chuyện 2022 với 2 "nhân vật" chính là metaverse và AI tốt hơn là sai máy tính viết giúp một đoạn về vũ trụ ảo. Người viết đã đặt hàng bằng "câu mồi": tại sao metaverse là một trò đùa; AI trả lại 300 chữ sau 1,5 giây.

Văn bản này lại được nạp vào Google dịch để chuyển ngữ sang tiếng Việt, và người viết chỉ chỉnh lại đôi chỗ. Việc này minh họa cho 2 điều: sức mạnh dịch thuật của AI và mô hình làm việc cùng nhau, thay vì thay thế nhau, giữa người và máy trong tương lai.

Và đây là sản phẩm cuối cùng: "Metaverse là một trò đùa vì đó là một khái niệm đầy tham vọng vẫn chưa được thực hiện đầy đủ. Ý tưởng về một thế giới ảo nơi mọi người có thể tương tác với nhau và khám phá các môi trường khác nhau nghe có vẻ tuyệt vời về mặt lý thuyết, nhưng thực tế lại khác xa với những gì được hứa hẹn. Bất chấp nhiều năm phát triển, metaverse vẫn gặp khó khăn bởi các vấn đề kỹ thuật và trục trặc khiến người dùng khó tận hưởng trải nghiệm của họ. Việc thiếu tiến bộ trong việc tạo ra một metaverse hoạt động được khiến khái niệm này dường như chẳng khác gì khoa học viễn tưởng vào thời điểm này - một điều phi thực tế. Việc có rất nhiều dự án cạnh tranh để giành sự chú ý cũng chẳng ích gì, vì nó khiến bất kỳ dự án nào cũng khó có thể trở nên thực sự mang tính cách mạng hoặc đột phá. Do đó, nhiều người đã coi metaverse chỉ là một nỗ lực thất bại khác trong việc tạo ra trải nghiệm thực tế ảo đắm chìm - không đáng để đầu tư thời gian hay tiền bạc vào nữa. Nói tóm lại: nếu bạn đang tìm kiếm thứ gì đó mới mẻ và sáng tạo khi đến với thế giới ảo, đừng tìm đến metaverse - rất có thể bạn sẽ chỉ thấy sự thất vọng đang chờ đợi ở đó! Hiện tại, chúng ta sẽ cần gắn bó với trải nghiệm trực tuyến như trước nay của mình cho đến khi ai đó cuối cùng tìm ra cách tạo ra metaverse hoàn hảo!".

Nhưng khoan hãy vội hào hứng rằng AI sẽ là đề tài chủ đạo của bức tranh công nghệ năm 2023. Nên nhớ một dự báo "sai lè" của năm nay là nhận định của cựu kỹ sư Google Blake Lemoine rằng trí tuệ nhân tạo rốt cuộc đã phát triển tri giác của riêng mình, nhưng đã hết năm và viễn cảnh đó vẫn còn xa tít. Chúng ta cũng từng hào hứng tiên đoán metaverse sẽ thống lĩnh mọi cuộc trò chuyện về công nghệ trong năm 2022, nhưng thực tế ra sao thì ai cũng rõ.

Tuy nhiên, công nghệ là vậy. Nếu mọi dự đoán xưa nay đều chính xác thì chúng ta đang phải ngồi trong những chiếc ô tô bay tự hành và đọc bài báo này qua tín hiệu truyền thẳng đến con chip vạn năng cấy trong não. Vậy nên hãy cứ ngồi lại và tận hưởng những niềm vui nho nhỏ mà công nghệ mang lại cho chúng ta trong năm qua. Còn chuyện tương lai, hãy cứ để năm sau tính vậy.

Công nghệ vr còn dở lắm