- Bài viết
- 384
- Xu
- 1,849
Có khoảng 18 loại phòng vệ được nhận thấy vì tầm quan trọng của chúng, giả thuyết cơ bản là khi chúng ta trưởng thành, chúng ta tiến bộ hơn và hướng đến việc sử dụng các chiến lược đối mặt có ích lợi hơn. Loại phòng vệ ở mức không giúp đỡ được gì và được để ý đầu tiên là “cơ chế loạn tâm”. Có 4 mức độ đối mặt khác nhau, mức phòng vệ trưởng thành được đặt lên hàng đầu. Các nấc thang này xác định các loại phòng vệ thích hợp với một vài độ tuổi và không thích hợp với các độ tuổi khác. Mỗi loại trong các phòng vệ hoặc trong các cách đối mặt có thể được đặc trưng bởi sự kéo dài của chúng đến việc tạo thành các kinh nghiệm khác nhau của chúng ta. Một vài loại phòng vệ đóng kín các kinh nghiệm lại với nhau. Một vài loại nữa thì gọt giũa lại các suy nghĩ và cảm xúc của chúng ta để đối mặt với thế giới xung quanh lần sau nữa. Những loại khác thì tái tạo lại cách mà chúng ta suy nghĩ về chính mình. Một số các phòng vệ có khả năng làm cho chúng ta:
Phớt lờ đi các cảm xúc của chúng ta (cách ly, lý trí hóa).
Phớt lờ đi các suy nghĩ chúng ta có về cảm xúc của chúng ta (dồn nén).
Đặt các cảm xúc của chúng ta vào người khác (phóng chiếu).
Tấn công chính chúng ta thay vì tấn công cái mà chúng ta sợ hay ghét (một vài kiểu tự tử hay tự gây tổn thương).
Diễn giải cơ chế phòng vệ bằng tục ngữ ca dao Việt Nam:
Trong văn hoá dân gian, ông cha ta đã sử dụng nhiều câu tục ngữ, ca dao để diễn đạt tình cảm và cách thức cư xử của con người. Các loại tục ngữ ca dao hay những câu nói phổ biến thường nói lên cách thức đối nhân xử thế của con người và hay nằm trong các tầng phòng vệ chưa trưởng thành, tầng nhiễu tâm và tầng trưởng thành (Tầng loạn tâm thì ít gặp hơn).
1.Ở tầng chưa trưởng thành (Immature level):
– Cơ chế huyễn tưởng (Fantasy):
“Mơ mộng viển vông”;
“Nằm mơ giữa ban ngày”;
“Lấy chồng chẳng nhớ mặt chồng, đêm nằm tơ tưởng nghĩ ông láng giềng!” ….
– Cơ chế phóng chiếu (Projection):
“Suy bụng ta ra bụng người”
“Con chó chê khỉ lắm lông
Khỉ lại chê chó hay rông hay dài
Lươn ngắn lại chê chạch dài
Thờn bờn méo miệng chê trai lệch mồm!” …
– Cơ chế phóng ngoại (Acting out):
“Nông nổi”
“Chưa đánh được người thì mặt đỏ như vang, đánh được người xong thì mặt vàng như nghệ!”;
“Chó cùng cắn giậu”.
– Cơ chế gây hấn thụ động: (Passive aggression): Làm tổn thương mình để làm đau người khác
“Lưỡng bại câu thương”
“Trạng chết chúa cũng băng hà, dưa gang đỏ đít thì cà đỏ trôn” ….
Các cơ chế ở tầng chưa trưởng thành thường nhắm vào việc bổ trợ hình ảnh bản thân hay người khác (Self-image modification) để cảm thấy được đầy đủ và an toàn. Những câu tục ngữ ca dao khác dùng để mô tả cơ chế này:
“Thùng rỗng kêu to” “Một tấc lên tới trời” “Nổ”; “Chém gió” (Các thuật ngữ này mới được sử dụng gần đây)
“Chưa đỗ ông nghè đã đe hàng tổng” “Thấy người sang bắt quàng làm họ” “Một miếng giữa làng bằng một sàng xó bếp”
“Một kẻ làm quan cả họ được nhờ”….
2. Ở tầng nhiễu tâm (Neurotic level):
Hình ảnh bản thân và người khác ổn định, chỉ có xung đột (conflict) hay trật khớp (dislocation) giữa suy nghĩ và cảm xúc:
– Lý trí hoá (Intellectualization)
“Suy đi nghĩ lại”; “Nghĩ tới nghĩ lui”; “Lý luận dài dòng”; “Cãi chày, cãi cối”; “Mặt lạnh như tiền” …
– Dồn nén (Repression):
“Giận đỏ mặt”; “Giận tím mặt”; “Sợ xanh mặt”; “Mặt cắt không còn giọt máu”; “Mặt xanh như đít nhái”; “Thấp cổ bé miệng”; “Thở dài thườn thượt”; “Tỏ bày cùng ai”; “Một câu nhịn, chín câu lành”; “Hứa lèo”; “Trăm voi không được bát nước xáo”; “Đánh trống bỏ dùi”….
– Dạng phản ứng (Reaction formation):
“Bằng mặt không bằng lòng”; “Muốn ăn gắp bỏ tay người”; “Khách sáo”; “Ngậm bồ hòn làm ngọt” …
- Chuyển vị (Displacement):
“Giận cá chém thớt”…
3. Ở tầng trưởng thành (Mature level)
– Cơ chế vị tha (Altruism)
“Lá lành đùm lá rách”
“Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình”
“Thi ân bất cầu báo”
“Để gió cuốn đi” ….
– Cơ chế biết tiên liệu (Anticipation)
“Nhìn xa trông rộng” “Khéo ăn thì no, khéo co thì ấm”
– Cơ chế biết kềm chế (Suppression)
“Học ăn, học nói, học gói, học mở”
“Biết mình, biết người”
“Biết lễ độ”
“Đúng lúc, đúng chỗ” ….
– Óc hài hước (Sense of humor)
“Một nụ cười bằng mười thang thuốc bổ”….
– Cơ chế thăng hoa (Sublimation):
Thơ vịnh cái quạt Tác giả : Hồ Xuân Hương
“Mười bảy hay là mười tám đây?
Cho ta yêu dấu chẳng rời tay.
Mỏng dầy chừng ấy chành ba góc,
Rộng hẹp dường nào cắm một cây.
Càng nóng bao nhiêu càng muốn mát,
Yêu đêm chưa phỉ lại yêu ngày.
Hồng hồng má phấn duyên vì cậy,
Chúa dấu vua yêu một cái này”
Câu đố:
Tôi đang nằm ở sau hè,
Xăm xăm anh tới anh đè tôi ra,
Rồi anh miết liệt, miết la.
Anh làm ướt cả người ta thế này.
(Là cái cối xay)
Nói tóm lại, cách thức ứng xử, nghệ thuật sống hay các thói hư tật xấu đã được diễn đạt nhiều trong tục ngữ ca dao Việt Nam hay những câu nói bình dân hằng ngày trong dân gian và có thể nói lên được các thói quen cư xử của con người với con người hay với các sự kiện trong đời sống, các “thói quen” này chính là các cơ chế phòng vệ (Defense mechanisms) của vô thức mà phân tâm học phương Tây đã nói đến. Hiểu và nhận ra cách thức ứng xử của một người nào đó và diễn giải được bằng các câu ca dao hay tục ngữ trên cũng là cách hiểu được cơ chế phòng vệ của người đó vậy!
Phớt lờ đi các cảm xúc của chúng ta (cách ly, lý trí hóa).
Phớt lờ đi các suy nghĩ chúng ta có về cảm xúc của chúng ta (dồn nén).
Đặt các cảm xúc của chúng ta vào người khác (phóng chiếu).
Tấn công chính chúng ta thay vì tấn công cái mà chúng ta sợ hay ghét (một vài kiểu tự tử hay tự gây tổn thương).
Diễn giải cơ chế phòng vệ bằng tục ngữ ca dao Việt Nam:
Trong văn hoá dân gian, ông cha ta đã sử dụng nhiều câu tục ngữ, ca dao để diễn đạt tình cảm và cách thức cư xử của con người. Các loại tục ngữ ca dao hay những câu nói phổ biến thường nói lên cách thức đối nhân xử thế của con người và hay nằm trong các tầng phòng vệ chưa trưởng thành, tầng nhiễu tâm và tầng trưởng thành (Tầng loạn tâm thì ít gặp hơn).
1.Ở tầng chưa trưởng thành (Immature level):
– Cơ chế huyễn tưởng (Fantasy):
“Mơ mộng viển vông”;
“Nằm mơ giữa ban ngày”;
“Lấy chồng chẳng nhớ mặt chồng, đêm nằm tơ tưởng nghĩ ông láng giềng!” ….
– Cơ chế phóng chiếu (Projection):
“Suy bụng ta ra bụng người”
“Con chó chê khỉ lắm lông
Khỉ lại chê chó hay rông hay dài
Lươn ngắn lại chê chạch dài
Thờn bờn méo miệng chê trai lệch mồm!” …
– Cơ chế phóng ngoại (Acting out):
“Nông nổi”
“Chưa đánh được người thì mặt đỏ như vang, đánh được người xong thì mặt vàng như nghệ!”;
“Chó cùng cắn giậu”.
– Cơ chế gây hấn thụ động: (Passive aggression): Làm tổn thương mình để làm đau người khác
“Lưỡng bại câu thương”
“Trạng chết chúa cũng băng hà, dưa gang đỏ đít thì cà đỏ trôn” ….
Các cơ chế ở tầng chưa trưởng thành thường nhắm vào việc bổ trợ hình ảnh bản thân hay người khác (Self-image modification) để cảm thấy được đầy đủ và an toàn. Những câu tục ngữ ca dao khác dùng để mô tả cơ chế này:
“Thùng rỗng kêu to” “Một tấc lên tới trời” “Nổ”; “Chém gió” (Các thuật ngữ này mới được sử dụng gần đây)
“Chưa đỗ ông nghè đã đe hàng tổng” “Thấy người sang bắt quàng làm họ” “Một miếng giữa làng bằng một sàng xó bếp”
“Một kẻ làm quan cả họ được nhờ”….
2. Ở tầng nhiễu tâm (Neurotic level):
Hình ảnh bản thân và người khác ổn định, chỉ có xung đột (conflict) hay trật khớp (dislocation) giữa suy nghĩ và cảm xúc:
– Lý trí hoá (Intellectualization)
“Suy đi nghĩ lại”; “Nghĩ tới nghĩ lui”; “Lý luận dài dòng”; “Cãi chày, cãi cối”; “Mặt lạnh như tiền” …
– Dồn nén (Repression):
“Giận đỏ mặt”; “Giận tím mặt”; “Sợ xanh mặt”; “Mặt cắt không còn giọt máu”; “Mặt xanh như đít nhái”; “Thấp cổ bé miệng”; “Thở dài thườn thượt”; “Tỏ bày cùng ai”; “Một câu nhịn, chín câu lành”; “Hứa lèo”; “Trăm voi không được bát nước xáo”; “Đánh trống bỏ dùi”….
– Dạng phản ứng (Reaction formation):
“Bằng mặt không bằng lòng”; “Muốn ăn gắp bỏ tay người”; “Khách sáo”; “Ngậm bồ hòn làm ngọt” …
- Chuyển vị (Displacement):
“Giận cá chém thớt”…
3. Ở tầng trưởng thành (Mature level)
– Cơ chế vị tha (Altruism)
“Lá lành đùm lá rách”
“Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình”
“Thi ân bất cầu báo”
“Để gió cuốn đi” ….
– Cơ chế biết tiên liệu (Anticipation)
“Nhìn xa trông rộng” “Khéo ăn thì no, khéo co thì ấm”
– Cơ chế biết kềm chế (Suppression)
“Học ăn, học nói, học gói, học mở”
“Biết mình, biết người”
“Biết lễ độ”
“Đúng lúc, đúng chỗ” ….
– Óc hài hước (Sense of humor)
“Một nụ cười bằng mười thang thuốc bổ”….
– Cơ chế thăng hoa (Sublimation):
Thơ vịnh cái quạt Tác giả : Hồ Xuân Hương
“Mười bảy hay là mười tám đây?
Cho ta yêu dấu chẳng rời tay.
Mỏng dầy chừng ấy chành ba góc,
Rộng hẹp dường nào cắm một cây.
Càng nóng bao nhiêu càng muốn mát,
Yêu đêm chưa phỉ lại yêu ngày.
Hồng hồng má phấn duyên vì cậy,
Chúa dấu vua yêu một cái này”
Câu đố:
Tôi đang nằm ở sau hè,
Xăm xăm anh tới anh đè tôi ra,
Rồi anh miết liệt, miết la.
Anh làm ướt cả người ta thế này.
(Là cái cối xay)
Nói tóm lại, cách thức ứng xử, nghệ thuật sống hay các thói hư tật xấu đã được diễn đạt nhiều trong tục ngữ ca dao Việt Nam hay những câu nói bình dân hằng ngày trong dân gian và có thể nói lên được các thói quen cư xử của con người với con người hay với các sự kiện trong đời sống, các “thói quen” này chính là các cơ chế phòng vệ (Defense mechanisms) của vô thức mà phân tâm học phương Tây đã nói đến. Hiểu và nhận ra cách thức ứng xử của một người nào đó và diễn giải được bằng các câu ca dao hay tục ngữ trên cũng là cách hiểu được cơ chế phòng vệ của người đó vậy!
